| هر بار که به شهر می‌آمد زیبایی، راحتی، بهداشت و از همه مهم‌تر کار را می‌دید. کم‌کم باورش شد که برای پیشرفت باید از روستای ویران، بی‌امکانات و محروم خودش دل بکند و رو به سوی دیاری نهد که همه مدیران این مُلک مدت‌هاست می‌خواهند توسعه‌اش دهند. به شهر رفت، اما جایی برای او نبود، به ناچار چند گام پس کشید و حاشیه را برگزید. بعد از جنگ جهانی دوم، یکی از مسائل عمده کشورهای در حال توسعه، رشد و توسعه شتابان و ناهمگون شهرنشینی بوده است. در اکثر کشورهای در حال توسعه، آهنگ رشد سالانه جمعیت شهری بین ۵ تا ۸ درصد در نوسان بوده است. در کشور ما نیز دگرگونی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ۴ دهه اخیر موجب رونق بی سابقه شهرگرایی و شهرنشینی شد. شهر و شهرنشینی در ایران بخصوص در روابط جدید سرمایه‌داری جهانی در طول سال‌های متمادی دچار دگرگونی و تغییر بنیادی شد. رشد مهاجرت روستاییان به طرف شهرهایی بود که بنیان‌های آن به درجه‌ای از کمال نرسیده بود تا قدرت جذب انبوه مهاجران را داشته باشد. این جمعیت نیز نیاز به سرپناه و مسکنی داشتند که با توجه به وضعیت درآمدی خود قادر به تأمین آن باشند. حاشیه‌نشینی ارتباط تنگاتنگی با مدیریت شهری دارد. نظام شهری باید مدون و به گونه‌ای باشد که نیازهای افزایش جمعیت و توسعه روزافزون شهر را برآورد کرده و راهی برای مقابله با پس زدن این مهاجران به حاشیه‌ها بیابد. حاشیه‌نشینی به این دلیل پدید آمده که گروه‌های کم‌درآمد نمی‌توانند تقاضای خود را در بازار رسمی زمین و مسکن تامین کنند؛ لذا به نظام غیررسمی‌و حاشیه شهرها روی می‌آورند. مدیریت کلان مسکن تلفیق مناسبی با برنامه‌ریزی شهری نداشته و این باعث شده تا سیاستگذاری مسکن و توسعه شهری ارتباط سازمانی پیدا نکنند. حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با ورود صنعت و کارخانه‌های بزرگ به شهرها و در نتیجه نیاز آنها به نیروی کار فراوان که عمده آن از روستاها تامین می‌شد شکل گرفت. حاشیه نشینی فرزند ناخلف انقلاب صنعتی است که همیشه با انتقاد مسئولان شهری مواجه بوده است. با وجود گسترش سریع این پدیده در برهه از زمان، شهرداری‌ها با اعمال مدیریت و حفاظت از زمین‌های خالی جلوی رشد حاشیه نشینی را تا حدودی گرفته‌اند. با این حال مدیریت بر این قبیل اماکن و محلات خود از دغدغه‌های شهرداران است. شهر تبریز که بیش از ۴۰۰ هزار حاشیه‌نشین را در خود جای داده با استقرار شوراها به ویژه از دهه چهارم انقلاب که به دهه عدالت نامگذاری شده خدماتی به این مناطق ارائه داده است. با این حال به علت وجود کاستی‌های فراوان هنوز هم جمله تکراری «حاشیه شهر محروم مانده است» را مسئولان شهری از زبان مردم می‌شنوند. ساماندهی حاشیه شهرها به تنهایی از عهده شهرداری‌ها خارج بوده و همچون کشورهای توسعه یافته در کشورمان نیز باید دولت دست شهرداری‌ها را در ساماندهی محلات محروم بگیرد. با استقرار شورای شهر چهارم گویا قرار است محلات حاشیه نشین از خدمات بیشتری نسبت به ادوار قبل بهره‌مند شده و در بودجه سال آینده برای توانمندسازی و ارتقای کیفیت زندگی این محلات رقم قابل توجهی در نظر گرفته شود. تاکید شهردار تبریز بر توزیع عادلانه امکانات شهری همچنین شهردار تبریز با تأکید بر عزم جدی این مجموعه در توزیع عادلانه امکانات و خدمات در بین تمام شهروندان، تحقق آرمان محرومیت‌زدایی را در گرو توسعه متوازن مناطق شهری دانسته و می‌گوید: توجه به مناطق کم‌برخوردار و کم‌تر توسعه یافته و نیز تلاش برای توانمندسازی بیش از پیش این مناطق از جمله سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی شورای اسلامی شهر و شهرداری تبریز است که این سیاست با جدیت پی‌گیری و دنبال خواهد شد. صادق نجفی در گفت‌وگو با فارس تلاش برای تداوم روند عمران و توسعه شهر تبریز در سال آینده را مهم‌ترین هدف و سیاست اجرایی شهرداری تبریز برشمرد و با تأکید بر عزم جدی مدیران شهرداری تبریز، مناطق ده‌گانه و سازمان‌های تابعه بر تسریع روند عمران شهری تبریز در سال ۹۳ خاطرنشان کرد: در تدوین بودجه سال ۹۳، اجرای طرح و پروژه عمرانی خدماتی و سرمایه‌گذاری بزرگ و کوچک در نقاط مختلف شهر تبریز پیش‌بینی شده است که این طرح‌ها و پروژه‌ها به صورت مرحله به مرحله و بر اساس اولویت‌های شهری اجرایی خواهند شد تا عدالت اجتماعی در توزیع طرح‌ها و خدمات عملی و محقق شود. وی در عین حال بهره‌مندی از امکانات و خدماتی برابر با مناطق برخوردار را حق مناطق محروم و کم برخوردار دانست و با تأکید بر عرم جدی شهرداری برای توانمندسازی این مناطق در سال آینده، از تخصیص اعتبارات ویژه در قالب اجرای طرح‌ها و پروژه‌های زیربنایی و در کنار آن کشاندن پای سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی به سمت توسعه مناطق مذکور خبر داد تشکیل و احیای شرکت حاشیه‌ساز برای آبادانی حاشیه شهر از سویی تشکیل و احیای سریع و مجدد شرکت حاشیه‌ساز در مجموعه شهرداری تبریز از دیگر راهکارهای پیش‌بینی شده برای توانمندسازی مناطق کم برخوردار در نظر گرفته شده است. سعید محدث نایب رئیس شورای شهر در این رابطه می‌گوید: شرکت حاشیه‌ساز شهرداری تبریز در گذشته به عنوان متولی اصلی شناسایی، برنامه‌ریزی و نوسازی و ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری و نیز حاشیه نشینی عمل می‌کرد و باید این شرکت مجددا احیا و تشکیل شود. وی در بخش دیگری از سخنان خود وجود بیش از ۲۵۰۰ هکتار بافت فرسوده شهری در تبریز را تهدیدی جدی برای شهروندان در مواقع بروز بحران‌ها و بلایای طبیعی دانست و با تأکید بر برنامه‌ریزی اساسی شهرداری برای توانمندسازی و احیای این مناطق، تنها راه موفقیت در این بخش را وجود مجموعه‌ای تخصصی و توانمند در بدنه شهرداری به منظور انجام مطالعات کلان و برنامه‌ریزی اصولی برای تحقق این هدف دانست و خاطرنشان کرد: شرکت حاشیه‌ساز در صورت احیا و تشکیل خواهد توانست همچون گذشته در این بخش موفق عمل کرده و با جذب سرمایه‌گذاری‌های مناسب برای تحقق آرزوی احیای بافت‌های فرسوده و رفع حاشیه‌نشینی گام بردارد. نبود مطالعه دقیق برای مقایسه وضعیت حاشیه‌نشینی شهرهای کشور علی شیاری یکی دیگر از اعضای شورای شهر در خصوص ساماندهی حاشیه شهر می‌گوید: سال ۹۳ برنامه‌هایی در این خصوص پیش‌بینی شده است، به عنوان مثال در قسمت بالا دست اتوبان پاسداران به منظور جلوگیری از رشد حاشیه نشینی کاربری فضای سبز تعیین شده است. وی می‌افزاید: قسمت پایین دست اتوبان نیز به لایه‌هایی تقسیم شده تا علاوه بر ساماندهی حاشیه‌نشینی مکان‌های تفریحی هم در آن احداث شود. وی مسیرگشایی امتداد ۴۲ متری را که به عنوان طرح نجات تبریز مشهور است یکی از پروژه‌های بزرگ در زمینه ساماندهی محلات حاشیه نشین برشمرده و می‌افزاید: با مسیرگشایی ۴۲متری شاهد ایجاد تغییر و تحول اساسی در بافت و کالبد بخش بزرگی از محلات حاشیه نشین خواهیم بود. وی با بیان اینکه برای ساماندهی این قبیل محلات اگر نیاز باشد بودجه کافی در مواقع ضروری در نظر گرفته خواهد شد، اظهار کرد: مطالعه دقیقی در خصوص وضعیت حاشیه نشینی شهرهای ایران انجام نشده تا با بررسی آن بتوان گفت حاشیه‌نشینان تبریز در چه جایگاهی قرار دارند. ۳ راهکار مهم برای ساماندهی محلات حاشیه‌نشین اتوبان پاسداران همچنین احتشام حاجی پور دیگر عضو شورای شهر کارهای انجام شده در این خصوص را نه تنها کافی ندانست آنها را بدون تاثیرگذاری مثبت در زندگی ساکنان محلات حاشیه شهر بیان کرد. وی در جواب به اینکه توانمندسازی تا چه حد قادر است در این مناطق تاثیرگذار باشد، گفت: توانمندسازی در محلاتی باید صورت گیرد که بتواند به آنها شهریت بدهد. وقتی که در برخی محله‌ها باید بازسازی انجام شود پروژه‌ای توانمندسازی هیچ معنایی نمی تواند داشته باشد. وی راهکارهای اساسی و مطالعه شده برای نجات این قسمت‌های شهر تبریز را به سه قسمت تقسیم کرده و می‌گوید: مناطقی که در حاشیه اتوبان پاسداران هستند باید توسط شهرداری تملک شده و پس از انتقال ساکنان آنها به محلی امن که قبلا باید آماده شده باشد باید کاملا تخریب شود. وی افزود: در لایه دوم اتوبان باید بازسازی صورت گیرد. در این محلات در املاک شهروندان آپارتمان‌سازی باید شود تا در مقابل زلزله مردم آسیبی نبینند. حاجی‌پور در تشریح راهکار سوم گفت: توانمندسازی تنها باید در لایه سوم اتوبان پاسداران انجام شود. که با ارائه خدمات محله‌ای مانند احداث کتابخانه، فرهنگسرا، پارک مسیرگشایی می‌توان شاهد توانمندسازی شد. وی با تاکید بر اینکه رویکرد شهرداری در ساماندهی حاشیه شهر باید بر مردم محوری استوار باشد در پایان شرط تحقق این برنامه‌ها را داشتن عزم جدی برای عمرا ن این مناطق، توجه به دیدگاه‌های کارشناسان و عملیاتی کردن پروژه‌ها دانست. ساماندهی کامل حاشیه شهر ۳ دهه زمان نیاز دارد اصغر عابدزاده دیگر عضو شورای شهر تبریز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس می‌گوید:حاشیه نشینی شمال تبریز ۸۰ سال است شکل گرفته و هر کس بگوید می‌شود در کوتاه مدت مشکلات این منطقه‌ها را حل کرد شعاری بیش نگفته است. وی با بیان اینکه نباید اجازه داد روند ساخت و سازهای غیرمجاز و گسترش حاشیه‌نشینی توسعه یابد، افزود: در این صورت می‌توان امید و ارشد که ساماندهی حاشیه شهر تبریز در ۳ دهه به سرانجام برسد. وی با بیان اینکه شورای شهر در دوره سوم تسهیلات خوبی برای ساخت و ساز اصولی در حاشیه شهر داده بود عدم استقبال از تسهیلات را ضعف اطلاع‌رسانی دانست. محلات حاشیه‌نشین هر چند در پسوند نامشان واژه «آباد» را به همراه دارند اما در مقایسه با دیگر محلات از بسیاری امکانات رفاهی شهر محروم مانده‌اند. محله‌هایی مانند یوسف آباد، خلیل آباد، زورآباد و غیره هر چند آبادی را در نامشان حک شده می‌بینند ولی زمانی را باید صبر کنند تا از خدمات شهرداری و شورای شهر بهره‌مند شوند. با وجود اعمال برخی سیاست‌های تشویقی و همچنین خدمات دهی شهرداری در چند سال اخیر به این محلات باز هم زشتی محرومیت در چهره این مناطق سایه افکنده است. آنچه که شوراییان و شهرداران تبریز را همیشه آزرده خاطر کرده عدم همراهی دولت‌ها در ساماندهی حاشیه شهر بوده است. این عده می‌گویند امکاناتشان برای رفع محرومیت از چهره بخش بزرگی از شهر محدود است و دولت باید وارد میدان شود. دولتی‌ها نیز همیشه از شنیدن این انتقادها طفره رفته و دست یاریگر شهرداری‌ها نشده‌اند. با این حال قضاوت در خصوص عملکرد دولت تدبیر و امید در قبال حاشیه شهرها زود است و باید منتظر آینده ماند. گزارش از م هدی حافظ‌زاده - فارس |  |
↧
حاشیه‌نشینی؛ تهدید یا فرصت/ زورآبادها امکانات می‌خواهند
↧